ROZWIĄZANIE

Świadczenie integracyjne to świadczenie pieniężne wypłacane uczestnikowi Centrum Integracji Społecznej w ramach indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego.

Zgodnie z art. 15 ust.  3 i 4 tej ustawy w okresie uczestnictwa w zajęciach w Centrum integracji społecznej, na wniosek uczestnika, kierownik Centrum przyznaje świadczenie integracyjne w wysokości zasiłku dla bezrobotnych, a okres uczestnictwa w zajęciach w Centrum może trwać do 11 miesięcy. Jeżeli analiza stanu realizacji programu uzasadnia potrzebę przedłużenia okresu uczestnictwa w zajęciach w Centrum, także w przypadku tworzenia spółdzielni socjalnej lub podjęcia działalności gospodarczej przez uczestnika zajęć w Centrum, kierownik Centrum, na wniosek lub po zasięgnięciu opinii pracownika socjalnego Centrum, może przedłużyć okres uczestnictwa w zajęciach do 6 miesięcy.

W myśl natomiast art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej „Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:
1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;
2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;
3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Jednocześnie w art. 8 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej ustawodawca wskazuje co nie podlega wliczeniu do dochodu. W myśl tego przepisu do dochodu nie wlicza się:
1) jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;
2) zasiłku celowego;
3) pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty;
4) wartości świadczenia w naturze;
5) świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych;
6) świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej, o których mowa w ustawie z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz. U. poz. 693 i 1220);
7) dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego;
8) świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. poz. 195), oraz dodatku wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2016 r. poz. 575);
9) świadczenia pieniężnego, o którym mowa w art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2014 r. poz. 1187, z 2015 r. poz. 1274 oraz z 2016 r. poz. 753).

Świadczenie integracyjne podlega opodatkowaniu według ww. przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zalicza się go bowiem do innych źródeł przychodu, co określone jest w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Płatnik jest zobowiązany do wystawiania PIT-11 osobom pobierającym świadczenie integracyjne z tytułu: „inne źródła”.

Słusznie wskazuje I. Sierpowska w Komentarzu do ustawy o pomocy społecznej, że „Warunkiem uznania środków pieniężnych za dochód jest przychód, czyli określone przysporzenie finansowe. Ustawodawca nie definiuje przychodu, nie łączy go z działalnością zarobkową, wręcz przeciwnie - traktuje go bardzo szeroko niezależnie od źródła i tytułu jego otrzymania. Takie ujęcie pozwala zaliczyć do dochodu różne przysporzenia, które na podstawie odrębnych przepisów nie są kwalifikowane jako dochód.”

Podobne stanowisko zajął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie wskazując w wyroku z dnia 6 października 2011r. (II SA/Sz 495/11), że okoliczność, iż określone przysporzenie nie podlega zaklasyfikowaniu do dochodu na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r.  o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.), nie oznacza, że nie będzie ono kwalifikowane do dochodu na podstawie art. 8 u.p.s. Należy odróżnić wyłączenie określonych źródeł z podstaw opodatkowania od zaliczenia ich do dochodu obliczanego w kontekście kryterium dochodowego dla świadczeń z pomocy społecznej.”

Ustawodawca definiując dochód na kanwie ustawy o pomocy społecznej nie zrobił odesłania do definicji dochodu w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Takie postępowanie uznać należy za przejaw chęci odmiennego ukształtowania definicji dochodu w ustawie o pomocy społecznej.  Definicja ta jest natomiast definicją bardzo szeroką. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że art. 8 ust. 3 ma charakter ogólny i odnosi się do wszystkich przychodów, czyli ogółu wpływów z jakiegokolwiek tytułu, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania. Katalog świadczeń nie podlegających wliczeniu do dochodu zawarty został w art. 8 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej i jest to katalog zamknięty. Co za tym idzie uznać należy, że poza wymienionymi w nim świadczeniami, wszystkie pozostał należy doliczyć do dochodu w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. Tymczasem we wspomnianym katalogu brak jest mowy o świadczeniu integracyjnym. Ustawodawca nie wskazuje wprost, że świadczenie to nie podlega zaliczeniu do dochodu a przyjąć należy, że tylko wyraźna regulacja uprawniałaby do niezaliczenia tego świadczenia do dochodu.
Tożsame stanowisko zajęła I. Sierpowska w Komentarzu do ustawy o pomocy społecznej wskazując, że „W podsumowaniu komentarza do ust. 4 art. 8 ustawy o pomocy społecznej, należy podkreślić, że wymieniona w nim enumeracja negatywna stanowi katalog zamknięty, wobec którego nie można stosować wykładni rozszerzającej.”
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu w wyroku z dnia 10 maja 2016r. (II SA/Op 36/16) uznał, że „Konstruując pojęcie „dochodu” (art. 8 ust. 3 u.p.s.) na użytek u.p.s., ustawodawca precyzyjnie wskazał składniki, jakie podlegają odliczeniu od dochodu stanowiącego podstawę przyznawania świadczeń z pomocy społecznej, jak i te, które nie są do niego wliczane. Katalog wyłączeń jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że wszystkie inne składniki - poza enumeratywnie wymienionymi przez ustawodawcę - podlegają wliczeniu do dochodu. Zasadą jest ustalanie dochodu w oparciu o przychody uzyskane w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku, a jedynie utrata źródła dochodu uzasadnia przyjęcie dochodu z miesiąca złożenia wniosku. Prawidłowa kwalifikacja składników, które powinny być uwzględniane przy ustalaniu dochodu dla celów przyznawania świadczeń z ustawy o pomocy społecznej, nie powinna nasuwać wątpliwości interpretacyjnych.”

Podobne stanowisko zaprezentował Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 kwietnia 2016r. (I OSK 1631/14) orzekając, że „Katalog obciążeń pomniejszających dochód jak i katalog przychodów odliczanych od dochodu są na gruncie u.p.s. zamknięte. Zarówno katalog odliczeń jak i katalog pomniejszeń nie obejmują kwot uzyskanych z tytułu pożyczki. W żadnym przepisie ustawy nie postanowiono, iż kwota pożyczki nie polega zaliczeniu do dochodu bądź, że kwota ta podlega odliczeniu od dochodu.”

Również Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 sierpnia 2011 r. I OSK 583/11, potwierdza, iż „ Zamknięty katalog kwot nie wliczanych do dochodu oznacza, iż prawidłowym jest zaliczenie dodatku mieszkaniowego do dochodu będącego podstawą ustalenia kryterium dochodowego. W żadnym przepisie ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) nie postanowiono bowiem, iż kwota dodatku mieszkaniowego nie podlega zaliczeniu do dochodu bądź że kwota ta podlega odliczeniu od dochodu” (vide: III SA/Łd 138/10 - wyrok WSA Łódź z dnia 27-04-2010;Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 27 lipca 2011 r.  II SA/Gd 436/11).
Wnioskując per analogiam, jeśli w żadnym przepisie nie wskazano, że do dochodu nie podlega wliczeniu świadczenie integracyjne to brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych aby świadczenia tego do dochodu nie wliczać.

Warto w tym miejscu jednak wskazać na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 grudnia 2008 r. I OSK 689/08, wydanego na kanwie ustawy o dodatkach mieszkaniowych, ale dające jeszcze jeden argument na poparcie tezy, iż świadczenie integracyjne wlicza się do dochodu. Sąd stwierdził, iż: „Świadczenie integracyjne oraz zasiłek dla bezrobotnych są świadczeniami zbliżonymi. Zgodnie z art. 1 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143) osoba posiadająca prawo do zasiłku dla bezrobotnych pozbawiona jest możliwości przyznania świadczenia integracyjnego. Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 71, poz. 734) nie ma możliwości odliczenia od dochodu zasiłku dla bezrobotnych przy ubieganiu się o dodatek mieszkaniowy”.

W ocenie Sądu świadczenie integracyjne zbliżone jest do zasiłku dla bezrobotnych (mimo iż świadczenia te przyznawane są na podstawie odrębnych ustaw), gdyż świadczenie integracyjne jest przyznawane w wysokości zasiłku dla bezrobotnych. Równoważność tych świadczeń potwierdza, zdaniem Sądu, przepis art. 1 ust. 3 pkt 1 ustawy o zatrudnieniu socjalnym, który pozbawia świadczenia integracyjnego osobę uprawnioną do zasiłku dla bezrobotnych. Sąd zwrócił ponadto u wagę, że przepis art. 3 ust. 3 ustawy o dodatkach mieszkaniowych nie daje możliwości odliczenia od dochodu przy ubieganiu się o prawo do dodatku mieszkaniowego zasiłku dla bezrobotnych, który również jest świadczeniem otrzymywanym przez osoby znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej.

W przypadku ustawy o pomocy społecznej do dochodu nie zalicza się jedynie świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych. Analogicznie – tak jak w przypadku ustawy o dodatkach mieszkaniowych, do dochodu zalicza się i w ustawie o pomocy społecznej zasiłek dla bezrobotnych.

Ewentualnie należy się zastanowić nad tym, gdy świadczenie integracyjne byłoby przyznane jednorazowo na okres np. jeden miesiąc (czym innym jest jednorazowa wypłata za dany okres, wówczas stosuje się art. 8 ust. 12 ustawy o pomocy społecznej i tak wypłacone świadczenie jest wliczane do dochodu). Należy zastanowić się, czy należałoby traktować je wówczas jako jednorazowe pieniężne świadczenie socjalne. Ustawa o pomocy społecznej nie zawiera definicji legalnej w.w pojęcia. Iwona Sierpowska traktuje w ten sposób zasiłek dla bezrobotnych przyznany za okres do miesiąca. W art. 15 ust. 5 ustawy o zatrudnieniu socjalnym „Świadczenie integracyjne jest wypłacane przez Centrum w okresach miesięcznych z dołu”. Ustawodawca wskazuje tu na liczbę mnogą „w okresach” co sugeruje iż przyznaje się świadczenie integracyjne na okres dłuższy niż miesiąc. Tym niemniej, nie można wykluczyć sytuacji, iż będzie przyznane na miesiąc. Ale też jednocześnie, nie można wykluczyć sytuacji gdy w okresie korzystania z CIS na kolejny wniosek uczestnika zostanie mu po raz kolejny przyznane świadczenie na kolejny miesiąc. Podobnie jest gdy świadczenie integracyjne będzie przyznane na okres próbny. W mojej ocenie, biorąc pod uwagę cel skierowania do CIS, który ma co do zasady charakter okresowy, a nie jednomiesięczny. Cele  należy rozpatrywać przez zadania CIS- u wskazane w art. 3 ustawy o zatrudnieniu socjalnym:
„Art.  3.
1. Centrum integracji społecznej, zwane dalej „Centrum”, realizuje reintegrację zawodową i społeczną przez następujące usługi:
1) kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym wykluczeniu społecznemu;
2) nabywanie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych;
3) naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem, zwłaszcza przez możliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie lub działalność gospodarczą;
4) uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi”.

Powyższe stanowisko jest zbieżne z tezą wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 października 2011 r. I OSK 969/11: „Nie pozwala na włączenie dodatku mieszkaniowego do jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego jeden z desygnatów użytego w art. 8 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), pojęcia, w postaci wyrażenia „jednorazowy”. Specyfika tego świadczenia polega na jednokrotnym, a więc niepowtarzalnym w ustalonych odstępach czasu polepszaniu sytuacji bytowej osoby. Do kategorii jednorazowych świadczeń socjalnych należą wszelkie pieniężne świadczenia przyznawane przez organy administracji publicznej, państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne albo też przez pracodawców lub zatrudniających, niestanowiące wynagrodzenia, których celem jest jednorazowe polepszenie warunków bytowych. Jeżeli świadczenie tego rodzaju nie jest świadczeniem okresowym ani też świadczeniem stałym, nie podlega uwzględnieniu w sumie dochodów osoby ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej.”  Tak jak wskazał NSA, należy badać cel, a świadczenie integracyjne mało że jest ściśle powiązane z uczestnictwem w CIS i to właśnie samo uczestnictwo w zajęciach CIS jest nadrzędnym celem. Również za tym, iż nawet przyznane na jeden miesiąc świadczenie integracyjne nie mieści się w definicji jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego przez wzgląd na tezę w.w wyroku, jest okoliczność zasad obliczania świadczenia integracyjnego. Zgodnie z art. 15 ust. 6 – 7a ustawy o zatrudnieniu socjalnym:
6. Świadczenie integracyjne za niepełny miesiąc uczestnictwa ustala się dzieląc kwotę świadczenia przez 30 i mnożąc przez liczbę dni kalendarzowych przypadających w okresie, za który świadczenie to przysługuje.
6a. W okresie uczestnictwa w zajęciach w Centrum, o którym mowa w ust. 3, na wniosek uczestnika, kierownik Centrum może przyznać do 6 dni wolnych od zajęć w Centrum, za które przysługuje świadczenie integracyjne w pełnej wysokości.
7. Świadczenie integracyjne ulega zmniejszeniu o 1/20 za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności uczestnika na zajęciach w Centrum trwającej nie dłużej niż 3 dni w miesiącu. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności trwającej dłużej niż 3 dni w miesiącu świadczenie integracyjne za dany miesiąc nie przysługuje.
7a. W okresie uczestnictwa w zajęciach w Centrum, o którym mowa w ust. 3, za okres niezdolności do uczestniczenia w zajęciach wskutek choroby potwierdzonej przez lekarza, jednak nie dłuższy niż 14 dni, świadczenie integracyjne ulega zmniejszeniu o 1/40 za każdy dzień niezdolności. Za każdy kolejny dzień niezdolności do uczestniczenia w zajęciach w Centrum świadczenie nie przysługuje”.

Przykładowy katalog jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego został wskazany w wyroku WSA w Warszewie z 14 stycznia 2011  r., sygn. akt I SA/Wa 2150/10 „Ustawodawca w art. 8 ust. 4 pkt 1 u.p.s. nie podaje definicji jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego. Z tego powodu należy sięgnąć do definicji językowej, gdzie słowo jednorazowy definiuje się : 1. «raz jeden dany lub uczyniony» 2. «mogący być użyty jeden raz» (Słownik Języka Polskiego, wydawnictwo PWN, wydanie internetowe). Przez takie świadczenie należy rozumieć inne rodzaje socjalnego wsparcia, przyznawane jednorazowo w formie pieniężnej, np. zapomoga związana   z urodzeniem dziecka, dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, zapomoga  z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych”. Cytowane orzeczenie nakierowuje jak należy rozumieć słowo „jednorazowe”,         a mianowicie tak, że można co do zasady wnosić o to raz. Jeżeli weźmie się dodatkowo cel bycia uczestnikiem z CIS i fakt, iż świadczenie integracyjne jest następcze do bycia uczestnikiem CIS, należy stwierdzić, iż świadczenie integracyjne nawet na jeden miesiąc albo na okres próby nie jest jednorazowym pieniężnym świadczeniem socjalnym.

Podsumowując poczynione rozważania wskazać należy, świadczenie integracyjne uzyskiwane na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym podlega zaliczeniu do dochodu w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. Konkluzja taka wynika z ukształtowania definicji dochodu na kanwie ustawy o pomocy społecznej oraz założenia racjonalności ustawodawcy, w tym zasady, iż wykładnia prawa publicznego winna mieć charakter ścisły. Wniosek o tym, iż wykładnia prawa publicznego winna mieć charakter ścisły znajduje pełne poparcie w orzecznictwie, gdzie przykładem może być teza z wyrokuWojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Białymstoku z dnia 30 lipca 2013 r. II SA/Bk 350/13: „Zawarte w art. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 182 ze zm.) regulacje dotyczące definicji dochodu i sposobu jego obliczania mają charakter norm ius cogens, a więc są normami bezwzględnie wiążącymi organ stosujący prawo. Nie mogą być interpretowane życzeniowo, w kontekście doświadczenia życiowego, czy przez pryzmat zasad współżycia społecznego” (podobnie: II SA/Sz 291/12 - wyrok WSA Szczecin z dnia 02-08-2012). Z treści definicji wynika wprost, że do dochodu wliczeniu podlega wszystko poza zamkniętym katalogiem świadczeń wymienionych w art. 8 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. W ocenie opiniującego nie zaliczanie tego świadczenia do dochodu, mimo niewątpliwie zbliżonej funkcji do zasiłku dla bezrobotnych, byłoby działaniem sprzecznym  z art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej.

autor: r.pr. Ewa Bożko-Kozikowska - Kancelaria Prawna Gramatowscy

PODSTAWA PRAWNA

Tobie też możemy pomóc!
Skontaktuj się: